مدرسه علمیه الزهرا(س) واوان

«يا ايها النبي، قل لازواجک و بنائک و نساء المؤمنين يدنين عليهنّّ من جلابيبهنّ ذلک ادني ان يعرفن فلا يؤذين و کان الله غفوراً رحيماً؛

اي پيامبر به زنان و دختران خود و به زنان مؤمن بگو روسري هاي بلند بر خود بيفکنند، اين عمل مناسب تر است، تا (به عفت و پاکدامني) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند و خداوند آمرزنده ي مهربان است» . (1) (سوره احزاب، آيه ي 59)
در اين نوشته، بر آنيم که آيه ي مورد نظر را مورد بررسي قرار داده و برخي از نکات پيرامون آن را که نتيجه ي مطالعه ي کتب تفسير ي مي باشد، به رشته ي تحرير درآوريم. شايسته ي يادآوري است که اين نوشته، قصد تفسير آيه را ندارد و تنها به بيان نکات اجمالي آن بسنده مي کند، اما پيش از طرح نکات، لازم است مفهوم حجاب بررسي گردد.

مفهوم حجاب

حجاب ، در لغت به معناي مانع و پرده و پوشش آمده است. حجاب، به معناي پوشش اسلامي بانوان، داراي دو بعد ايجابي و سلبي است. بعد ايجابي آن، وجوب پوشش بدن و بعد سلبي آن، حرام بودن خودنمايي به نامحرم است و اين دو بعد بايد در کنار يکديگر باشند؛ تا حجاب اسلامي محقق شود. گاهي، ممکن است يک بعد باشد ولي ديگري نباشد که در اين صورت، نمي توان گفت که حجاب اسلامي محقق شده است.
اگر به معناي عام، هر نوع پوشش و مانع از وصول به گناه را حجاب بناميم، حجاب مي تواند اقسام متفاوتي داشته باشد، از جمله حجاب ذهني، فکري و روحي، علاوه بر اين، در قرآن از انواع ديگر حجاب که در رفتار خارجي انسان تجلي مي کند، نام برده شده است، مثل حجاب و پوشش در نگاه که به مردان و زنان، در مواجهه با نامحرم توصيه شده است.
«جلابيب» جمع جلباب، به معناي مقنعه اي است که سر و گردن را مي پوشاند. (2) و يا پارچه ي بلندي است که تمام بدن و سر و گردن را مي پوشاند. (3) مرحوم امين الاسلام طبرسي، در «مجمع البيان» ، در ذيل آيه مي نويسد، «جلباب» عبارت از روسري بلند است که هنگام خروج از خانه، زنان به وسيله ي آن، سر و صورت خود را مي پوشانند … مقصود اين است که با روپوشي که زن بر تن مي کند، محل گريبان و گردن را بپوشاند. با توجه به معاني جلباب و از جمله، اين معني که پارچه ي بلندي براي پوشيدن تمام بدن و سر و گردن است، در معناي امروزي، مي توان پوشش «چادر» را با «جلباب» همانند و مشابه در نظر گرفت و از آن جا که در اين آيه، به طور مشخص به استفاده ي زنان و دختران از جلباب اشاره شده است، مي توان نتيجه گرفت که طبق فرموده ي رهبر معظم انقلاب اسلامي، چادر به عنوان يک حجاب برتر مطرح شده است.
پوشش، معرف شخصيت و عفت زن مؤمن است و موجب مي گردد که افراد لاابالي جرأت نکنند به او جسارت کرده و به ديد شهوت و هوسراني به او بنگرند. اين آيه، بيان مي دارد: زنان مؤمن براي اين که مورد آزار افراد هرزه قرار نگيرند، به گونه اي خود را بپوشانند که زمينه اي براي بي حرمتي به آنها فراهم نگردد.
خداوند در اين فرموده اش، ابتدا فلسفه ي حجاب را تبيين مي کند و با تهديد و زور، دستور حجاب را مطرح نمي کند و سپس، به بيان الگوي عملي پوشش، يعني جلباب که پوشش خاص آن زمان بوده است، اشاره مي کند. در اينجا، مي توان نتيجه گرفت که براي ايجاد فرهنگ حجاب و پوشش مناسب در جامعه، بايد ابتدا پايه هاي اعتقادي و بينش افراد را نسبت به اين موضوع، محکم کنيم و اين، يعني نهادينه سازي باورهاي درست و فرهنگ سازي دقيق. بنابراين، تهديد و اجبار، هيچ گاه به عنوان اولين راهکار، اثر بخش نخواهد بود.
اين آيه، به پيامبر فرموده است که ابتدا، به زنان و دختران خود و بعد، به زنان مؤمن بگو که حجاب را رعايت کنند. يعني، در امر به معروف، اول از خودي ها و نزديکان شروع کنيم، سپس به سراغ ديگران برويم. همچنين در احکام الهي ، تفاوتي ميان همسران و دختران پيامبر، با ديگر زنان وجود ندارد . احکام ديني، بايد مورد توجه و استفاده ي همه قرار گيرد. (4)
هر پديده اي، آثار و پيامدهايي را به دنبال خواهد داشت. حجاب نيز، به عنوان يک راهکار عملي، آثار فردي و اجتماعي مختلفي را به دنبال خواهد داشت.

آثار و پيامدهاي رعايت حجاب

الف- آثار فردي

در خصوص آثار فردي رعايت حجاب، مي توان به موارد ذيل اشاره کرد:
1. احترام به شخصيت زن، به واسطه ي رعايت حجاب، 2. مصونيت ارتباطات زن با مردان غريبه، 3. حفظ اعتقادات مذهبي براي افراد، 4. حفظعفت زن و جلوگيري از فساد و ناهنجاري.

ب - آثار اجتماعي

آثار اجتماعي رعايت حجاب فراوانند که برخي از آنها عبارتند از:
1. سلامت نسل جديد جامعه، 2. پيشگيري از فساد اخلاقي، 3. مبارزه با مظاهر بي ديني، 4. حفظ کيان خانواده.
در اين نوشتار، آيه ي 59 سوره ي احزاب و نکات پيرامون آن را بررسي کرديم، اما در مورد انواع حجاب، با مطالعه ي کتب تفسيري و آيات قرآني ديگر، مشخص مي شود که انواع حجاب در قرآن، به سه بخش تقسيم شده است.

انواع حجاب قرآني

1. حجاب چشم

«قل للمؤمنين يغضّوا من ابصارهم؛ اي رسول، به مردان مؤمن بگو تا چشم ها را از نگاه ناروا بپوشند» . (سوره ي نور، آيه ي 30)

«قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهنّ؛ اي رسول، به زنان بگو تا چشم ها را از نگاه ناروا بپوشند» . (سوره ي نور، آيه ي 31)

2. حجاب در گفتار

نوع ديگر حجاب و پوشش قرآني، حجاب گفتاري زنان در مقابل نامحرم است.
«فلا تخضعن بالقول فيطمع الذي في قلبه مرض؛ زنها که نازک و نرم با مردان سخن نگوييد، مبادا آن که دلش بيمار (هوا و هوس) است، به طمع افتد» . (سوره ي احزاب، آيه ي 32)

3. حجاب رفتاري

نوع ديگر حجاب و پوشش قرآني، حجاب رفتاري زنان در مقابل نامحرم است. به زنان دستور داده شده است به گونه اي راه نروند که با نشان دادن زينت هاي خود باعث جلب توجه نامحرم شوند.
«و لا يضربن بارجلهنّ ليعلم ما يخفين من زينتهنّ؛ و آن طور پاي به زمين نزنند که خلخال و زيور پنهان پاهايشان معلوم شود» . (5) (سوره ي نور، آيه ي 31)
از مجموع اين مباحث، به روشني استفاده مي شود که مراد از حجاب اسلامي، پوشش و حريم قايل شدن در معاشرت زنان با مردان نامحرم، در خلال رفتارهاي مختلف آنها، مثل نحوه ي پوشش، نگاه، حرف زدن و راه رفتن است.
بنابراين، حجاب و پوشش زن، به منزله ي يک حاجب و مانع در مقابل افراد نامحرمي است که قصد نفوذ و تصرف در حريم ناموس ديگران را دارند.
در انتها، اين نوشتار را با بيان سخناني از استاد شهيد «مرتضي مطهري» که در تبيين فلسفه ي حجاب در اسلام، تلاش علمي فراواني داشت، به پايان مي رسانيم: «عده اي مي گويند: چون حجاب، به معني پرده است، اسلام خواسته است زن باحجاب باشد، يعني همواره پشت پرده بوده و در عزلت و گوشه نشيني باشد، اما بايد بدانيم آنچه درباره ي پوشش زن است کلمه «ستر» به کار مي رود. پوشش زن، در اسلام آن است که در معاشرت با مردان، بدن خود را پوشانده و از جلوه گري، پرهيز کند» . (6)

ادامه »

چکیده

عید فطر، یکی از عظیم ترین مناسبت های اسلامی است، که در بیانات رهبر معظّم انقلاب، از آن به مایه ازدیاد شرف امت اسلامی، ارزش بخشیدن خدا به عبادت بندگان، روز اعتصام دسته جمعی به جبل الله، مایه کرامت پیامبر و دینش، ذخیره ای برای وحدت و معنویت در اسلام و… یاد شده است. به تعبیر ایشان، این روز بزرگ، برخلاف بسیاری از رسوم بین المللی که جنبه سیاسی محض دارند، دارای مراسمی معنوی و بین المللی است که ظرفیت بالای آن، موجب شده است که مسلمین، از آن به عنوان نقطه اتّحاد، تنبّه و بازگشت به خود و خدا استفاده کنند.بیانات مقام معظم رهبری در خطبه های نماز عید فطر

قسم دادن خدا به روز عید فطر نشانه عظمت آن

کار معنوی و مجاهدت با نفس در این ماه، به صاحبان همت و صاحبان اراده، که شما مردم عزیز هستید و روزه را تحمل کردید، احساس شادی و مسرت معنوی می بخشد. این هم یکی از خصوصیات کار برای خدا و تلاش و مجاهدت للَّه است که صاحب آن، با وجود تحمل مشکل و تحمل زحمت، احساس شادی می کند و خداوند این شادی را متصل کرده است به شادی روز عید فطر؛ که در عظمت این روز همین بس که شما در قنوت های نُه گانه این نماز پربرکت، خدا را قسم می دهید به این روز «أسْئَلُک بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ»1 ـ این نشان دهنده رتبه بالای این روز است. (بیانات در دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی، 18/05/ 1391)

عید فطر مایه ازدیاد عزّت و شرف امّت اسلامی

مهم این است که قدر این موقعیت ها را بدانیم. خداوند متعال عید سعید فطر را برای امت اسلام و برای پیامبر عظیم الشأن مایه عزت و ذخر و شرف و کرامت قرار داد: «و لمحمّد صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامةً و مزیدا؛ مایه ازدیاد عزت و شرف امت اسلامی و پیامبر عظیم الشأن است.»2 این بسته به این است که ما مسلمان ها، با این موقعیت ها و با این مناسبت ها چگونه رفتار کنیم. ملت های مسلمان می توانند ماه رمضان را و عید فطر را وسیله ای قرار بدهند برای عزت؛ نردبانی قرار بدهند به سمت علوّ معنوی و مادی و عزت دنیا و آخرت. باید بیدار باشیم، باید از این موقعیت ها استفاده کنیم. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر، 29/05/1391)

ارزش بخشیدن خدا به عبادت بندگان با رحمت خود

باید از خدای متعال بخواهیم که عبادات مردم عزیز را در این ماه، با قبول خود و لطف ویژه و خاص خود، ارزش و اعتبار ببخشد؛ همچنان که در دعای صحیفه سجادیه آمده است: «یا مَنْ یجْتَبِی صَغِیرَ مَا یتْحَفُ بِهِ، وَ یشْکرُ یسِیرَ مَا یعْمَلُ لَهُ… یا مَنْ یدْعُو إِلَی نَفْسِهِ مَنْ أَدْبَرَ عَنْهُ».3 این دعایی است که امام سجاد علیه السلام در مثل امروزی، روز عید فطر، آن را می خواندند و تعلیم دادند که بخوانند.

یک گام به سمت خدا بردارید، خدای متعال شما را به خود نزدیک می کند. آن کسانی که به حقیقت، به معنویت، به خدا و به دین پشت کرده اند، خدای متعال از روی رأفت و رحمت، آنها را دعوت می کند و فرا می خواند؛ این لطف و رحمت الهی است. جوان های عزیزمان نورانیت هایی را که در این ماه به دست آوردند، ان شاءاللّه برای خود حفظ کنند؛ این ذخیره را برای تمام طول عمر و لااقل برای این یک سال تا عید فطر آینده و تا ماه رمضان آینده، برای خود نگه دارند. انس با قرآن را، توجه به خدا را، ذکر را، حضور در صحنه هایی که خدای متعال دوست می دارد بندگانش در آن صحنه ها حضور پیدا کنند ـ چه صحنه های مربوط به درون خود ما، چه آنچه که مربوط به گستره دنیای اسلام و جامعه ما و امت اسلامی است ـ برای خود نگه داریم، حفظ کنیم؛ و خدای متعال هم برکت خواهد داد. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر، 29/05/1391)

عید فطر، روز اعتصام دسته جمعی به حبل الله

[خصوصیات روز عید فطر] خصوصیت دوم هم در همین نماز شما متجلی است. روز عید فطر تجسم و نمایش انسجام حقیقی و قلبی ملت است؛ وحدت ملت، اعتصام دسته جمعی به حبل اللَّه،4 از چیزهایی است که بسیار باارزش است. این را بایستی به عنوان یک درس رمضانی برای خودمان حفظ کنیم که این هم محصول همان معانی معنوی ماه رمضان است. بخصوص که ماه رمضان ما مسلمان ها ـ به خصوص ما ملت ایران به برکت امام بزرگوارمان ـ شامل روز قدس است که روز قدس یکی از آن جلوه های حقیقی اتحاد و انسجام دنیای اسلام است. ( بیانات در دیدار کارگزاران نظام در روز عید سعید فطر، 10/07/1387)

وحدت مسلمین در عید فطر وسیله کرامت و شرف پیامبر صلی الله علیه و آله

نماز عید فطر هم مظهری از همین وحدت در هر نقطه ای از نقاط دنیای اسلام است. لذا در این دعایی که ما در قنوت می خوانیم «الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیداً وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاً [وَ کرَامَةً] وَ مَزِیداً؛ برای وجود مقدس نبی اکرم این عید یک ذخیره است، وسیله شرف است، وسیله کرامت و ازدیاد مقام عالی متعالی آن وجود مقدس است.»5 کی این خصوصیات حاصل می شود؟ آن وقتی که این عید، عید آشتی کنان دل های مسلمانان با یکدیگر باشد. هم در ابعاد ملی این حرف صادق است، هم در ابعاد وسیع امت اسلامی این حرف صادق است. در ابعاد ملی هم چنانی که ملت بزرگ ما در طول سالیان پس از انقلاب تا امروز تجربه کرده است، اتحاد و اتفاق کلمه، وسیله عزت اوست، وسیله قدرت اوست. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام به مناسبت عید سعید فطر، 21/07/1386)

روز عید فطر، مایه کرامت پیامبر صلی الله علیه و آله و دینش

این عید سعید فطر را به همه امت بزرگ اسلامی و به ملت عزیز ایران و به شما حضار گرامی و میهمانان عزیز و سفرای کشورهای اسلامی که در جلسه حضور دارند، تبریک عرض می کنم. هم چنانی که در دعای قنوت نماز عید بارها تکرار کرده ایم، خدای متعال این روز را برای پیغمبر برگزیده اش «ذُخْراً وَ شَرَفاً [وَ کرَامَةً] وَ مَزِیداً؛ ذخیره قرار داد و مایه شرف و کرامت، و مایه افزایش نور و بهاء معنوی آن بزرگوار و دینش قرار داد.»6 روز عید فطر، روز بزرگی است و روز امت اسلامی است. و امروز امت اسلامی به مایه های اشتراک و وحدت و احساس عزت و عظمت، بیش از همیشه نیازمند است. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر، 02/08/1385)

عید واقعی از آن تحصیل کنندگان مغفرت الهی

عید سعید فطر را به همه آحاد ملت مسلمان ایران و به همه امت اسلامی و به شما نمازگزاران عزیز تبریک عرض می کنم. گذراندن ماه رمضان با عبادت، با روزه داری، با توسل و ذکر و خشوع و ورود در روز عید فطر، برای مؤمن یک عید به معنای حقیقی است. این عید از جنس جشن های مادی دنیوی نیست؛ این عیدِ رحمت خداست؛ این عیدِ مغفرت الهی است؛ این عیدِ شکر و سپاس مردمی است که موفق شده اند ماه رمضان را با عبادت حق و با ورود در ضیافت پُرشکوه الهی به سلامت و عافیت بگذرانند و در ماه رمضان در حد وسع و توان و امکان خود، از ذکر و دعا و توسل و خشوع و روزه و نماز بهره ببرند. این عیدِ مسلمانانی است که پایان یک دوره عبادت و ریاضت را با امید مغفرت و پاداش الهی به روز فطر رسانده اند.

در روایتی است از سُوید بن غَفَله ـ که از دوستان امیرالمؤمنان است و درباره او این طور گفته اند که «من کان من اولیاء امیرالمؤمنان؛ از نزدیکان امیرالمؤمنان بوده است.» ـ که می گوید روز عید فطر در خانه امیرالمؤمنان بر او وارد شدم «فاذا عنده فاثور ای خوان؛ در مقابل او سفره ای گسترده شده بود و حضرت مشغول غذا خوردن بودند» «و صحفة فیها خطیفة و ملبنة؛ غذای بسیار متواضعانه ای در مقابل حضرت گذاشته شده بود.» «خطیفة» غذایی است که در حداقل امکان برای کسی تهیه می شود؛ مثلاً مقداری شیر و مقداری آرد مخلوط می کردند؛ غذای کاملاً فقیرانه. «فقلت یا امیرالمؤمنان یوم عید و خطیفة؟؛ عرض کردم یا امیرالمؤمنان! شما روز عید چنین غذای کم اهمیت و کم ارزشی می خورید؟» معمول این است که در روزهای عید، مردم بهترین غذاهای خود را می خورند؛ شما به این غذا اکتفا کردید؟ «فقال: انّما هذا عید من غفر له؛ فرمود: امروز، روز عید است؛ اما برای کسانی که مورد مغفرت الهی قرار گرفته باشند.»؛7 یعنی عید بودنِ امروز به خوردن غذاهای رنگین و دل خوش کردن به شادی های کودکانه نیست؛ این عید واقعی است برای کسانی که بتوانند و توانسته باشند مغفرت الهی را برای خودشان تحصیل کنند. در یک جمله دیگر امیرمؤمنان صلی الله علیه و آله فرمود: «انّما هو عید لمن قبل اللَّه صیامه و شکر قیامه؛ عید فطر، عید است برای کسی که خدا روزه او را مورد قبول قرار دهد و نماز و عبادت او را مورد شکر و سپاس خود قرار دهد.» «و کلّ یوم لا یعصی اللَّه فیه فهو یوم عید؛ آن روزی که من و شما این توفیق را پیدا کنیم که هیچ معصیتی از ما سر نزند، روز عید و شادمانی است».8

البته گفته شده است در عید فطر به یکدیگر تحیت بگویید؛ لباس های تازه خود را بپوشید؛ آن روز را روز عید و شادمانی بدانید؛ اما جوهر این عید عبارت است از توجه به معنویت و طلب مغفرت و درخواست رحمت پروردگار. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 13/08/1384)

 

ذخیره شرف و کرامت عید فطر برای پیامبر صلی الله علیه و آله

در دعای قنوت نماز عید فطر می خوانیم که «اسألک بحقّ هذا الیوم الّذی جعلته للمسلمین عیدا»؛ این روز را خدای متعال عید مسلمانان قرار داده است؛ یعنی روزی که برای مسلمانان همواره خاطره انگیز است: اجتماع مردم، آشنایی مردم با یکدیگر و نو کردن روز و روزگار و روش زندگی. در دنباله این جمله می خوانیم که «و لمحمّد صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامتاً و مزیدا؛ برای پیغمبر ذخیره، شرف، کرامت و مزید است؛ مایه افزایش و گسترش میراث معنوی پیغمبر است.»9 ما امت اسلامی چه زمانی می توانیم این روز را به معنای حقیقی خود برای خودمان عید قرار بدهیم و برای پیامبر مکرّممان مایه شرف و سربلندی بسازیم؟ آن وقتی که به اشاره دست پیغمبر توجه کنیم و بر طبق آن حرکت کنیم. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 24/08/1383)

از دست رفتن نشاط یک ملت، اولین اثر تفرقه

دنیای اسلام از عید فطر به عنوان یک نقطه اتّحاد، تنبّه و بازگشت به خود و خدا استفاده کند. این چیزی است که امروز دنیای اسلام به آن نیازمند است. بعد از همه تحلیل ها و فراتر از همه سلسله علل و عوامل برای گرفتاری هایی که امروز دنیای اسلام با آن مواجه است، انسان اساس را در تفرق مسلمین مشاهده می کند. مسلمین اگر با هم مجتمع باشند، دل آنها هم گرم خواهد شد و مرعوب دشمنان خود قرار نمی گیرند. هرکس که مرعوب قدرت های مسلط بین المللی است، به خاطر این است که احساس تنهایی و بی پشتیبانی می کند. اگر دولت و ملتی مرعوبند، علت، همین است؛ اگر افرادی مرعوبند، علت، همین است. اگر ملت ها و دولت های اسلامی به یکدیگر احساس دلگرمی کنند؛ دولت ها ببینند که ملت هایشان پشت سر آنها ایستاده اند؛ ملت ها ببینند که دولت ها عازم بر احقاق حقّند؛ ملت ها ببینند که ملت های برادر، با آنها هم دل و هم صدایند؛ آنگاه رعبی که استکبار در دل های بعضی از ملت ها و رؤسای دولت ها انداخته است، دیگر جایی نخواهد داشت. اولین اثر اتحاد این است که انسان احساس قدرت می کند. اولین اثر تفرق این است که باطن انسان را تهی می کند: «وَتَذْهَبَ رِیحُکمْ»؛10 طراوت و نشاط یک انسان و یک ملت را از آنها می گیرد. ما باید این درس را در درون کشور خود رعایت کنیم. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 25/09/1380)

لزوم استفاده شخصی و عمومی از عید فطر

عید فطر، یکی از عظیم ترین مناسبت های اسلامی است. دنیای اسلام، روز عید فطر را به معنای حقیقی عید می داند و عید می گیرد؛ و این چیزی است که اسلام برای امّت اسلامی خواسته است: «جعله اللَّه لکم عیدا و جعلکم له اهلا؛ خدای متعال امروز را برای امّت اسلامی عید قرار داد و آنها را شایسته این عید دانست.»11 آنچه مهم است، بخش دوم قضیه است. ما باید از این هدیه الهی استفاده کنیم؛ هم استفاده شخصی، به معنای راه دادن نور معرفت و توبه و انابه به دل های خودمان، که اگر از عالم معرفت و محبّت الهی دریچه ای بر روی دل های خودمان باز و اندرون خود را نورانی کنیم، بسیاری از تاریکی ها و گرفتاری های دنیای بیرون هم حل خواهد شد؛ چون دل انسان هاست که سرچشمه خوبی ها و بدی هاست ـدر اعمال و رفتار و مناسبات اجتماعی و بین المللی آنها ـ و هم استفاده عمومی بکنیم. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فط، 25/09/1380)

شباهت روز عید فطر به روز قیامت

روز عید فطر ـ همچنان که در روایت امیرالمؤمنان علیه السلام هست ـ به روز قیامت تشبیه شده است؛12 یعنی روز پاداش. ان شاءاللَّه این اجتماع عظیم شما در این مراسم معنوی و عبادی و سیاسی، توجه و رحمت الهی را به سوی شما جلب کند و ملت ایران و مسئولان کشور و همه کسانی که در هر نقطه ای از کشور و در هر بخشی از بخش های عظیمِ تلاشِ این ملت مسئولیتی دارند، بتوانند با توکل به خداوند متعال، با توجه به راهنمایی های الهی در قرآن و در کلمات اهل بیت علیهم السلام و به دنبال انگشت اشاره مرد بزرگِ معنوی دوران ما و جانشین پیامبران ـ امام بزرگوارمان ـ این راه را ادامه دهند و ان شاءاللَّه سعادت ملت و آینده این کشور را تأمین کنند. (بیانات در دیدار کارگزاران نظام و سفرای کشورهای اسلامی، 07/10/1379)

عید فطر ذخیره ای برای وحدت و معنویت در دنیای اسلام

عید سعید فطر شاید برجسته ترین خصوصیتش این است که مراسمی معنوی و بین المللی است. برخلاف بسیاری از رسوم بین المللی که جنبه سیاسی محض دارد، این رسم بین المللی جنبه معنوی بارز و نمایانی دارد. در دعای قنوت عید فطر می خوانیم: «اسئلک بحقّ هذا الیوم الّذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمّد صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامةً و مزیدا؛ این روز، عید همه مسلمانان و مایه شرف اسلام و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و عزّت اسلام و ذخیره ای تمام نشدنی در طول تاریخ است.»13 با این چشم به عید سعید فطر نگاه کنیم. امروز ملت اسلامی بزرگ ما به این ذخیره نیازمند است. از این ذخیره، دو چیز باید مورد استفاده مسلمانان قرار گیرد: اول، وحدت و نزدیکی مسلمین است و دوم، توجه به معنویت در دنیای اسلام است. در دنیای اسلام، هر دو عاملِ تکامل بخش و پیش برنده، مورد خدشه قرار گرفته است. امروز وحدت مسلمانان با ایجاد تفرقه های مذهبی، فرقه ای، نژادی، ناسیونالیسم های گوناگون، قومیت های مختلف و شعارهای انحرافی، مخدوش شده است. مسلمانان بر فراز همه شعارهای خود ـ چه شعار قومیت، چه شعار مذاهب اختصاصی خودشان، چه شعارهای مربوط به سیاست های خودشان ـ باید شعار وحدت و یکپارچگی امّت اسلامی را قرار دهند. امروز برای آنها یکی از کارآمدترین شعارها این است. می دانیم که استعمار و استکبار و دست قدرت های بیگانه همیشه سعی کرده است با انواع و اقسام حیل، این وحدت را درهم بشکند؛ که یکی از خبیث ترین حیله ها، حیله غصب سرزمین فلسطین و کاشتن شجره خبیثه ی14 صهیونیسم در سرزمین اسلامی فلسطین ـ یعنی در قلب ملت های مسلمان و کشورهای اسلامی ـ بوده است.

نقطه دوم هم معنویت است. استعمارگرانی که آمدند سرمایه های ما را ـ نفت ما را، استقلال ما را، عزت ما را، وحدت و یکپارچگی ما را ـ به دست چپاول و غارت سپردند، معنویت ما را هم به یغما بردند و در دنیای اسلامی، مادیتِ خودشان را به صورت فرهنگ های گوناگون و مبانی باطل گستراندند. امروز باید بازگشت به معنویت اسلام، به حقیقت اسلام و روحانیت دین، شعار مسلمانان باشد. امروز مسلمانان به این احتیاج دارند. اگر ما امروز وحدت می داشتیم و اگر به معنویت اسلام تکیه می کردیم، دشمن نمی توانست با این وضوح ملت فلسطین را در خانه خودش این گونه مورد شکنجه و فشار و تعقیب و آزار قرار دهد. (بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر، 07/10/1379)

عید فطر، روز عبادت و تقرّب به خدا

خدای متعال، مراسم با عظمت این ماه [رمضان] را این گونه مقرر فرموده است که به آسانی و سادگی پایان نپذیرد. در پایان این ماه ـ که ماه عبادت است ـ روزی را قرار داده است که روز عید باشد، روز اجتماع باشد، روز بزرگی باشد؛ برادران مسلمان به هم تهنیت بگویند؛ موفقیت های ماه رمضان را قدر بدانند؛ میان خود و خدا محاسبه کنند؛ آنچه را که در این ماه شریف ذخیره آنها شده است، برای خودشان حفظ کنند. آن روز، روز عید فطر است. لذا روز عید فطر هم اگرچه عید است؛ اما روز عبادت و توسل و تذکر و تقرب به خداست که با نماز شروع می شود و با دعا و توسل و ذکر پایان می پذیرد. این روز را قدر بدانید؛ ذخیره تقوا را مغتنم بشمارید و عید فطر را بزرگ بدانید.

امروز در قنوت نماز، نُه مرتبه به خدا عرض کردید: «اللّهم انی اسألک خیر ما سألک منه عبادک الصّالحون؛ بهترین چیزی را که بندگان صالح خدا از او طلب می کنند، به ما عطا کن». «و اعوذ بک مما استعاذ منه عبادک المخلصون؛ و از آنچه که بندگان مخلص خدا، به خدا پناه می برند، ما نیز به خدا پناه می بریم.» آنچه که شما خواسته اید، رضای خداست، تقرب به خداست، توفیق عمل برای خدا و توفیق عبودیت الهی است. آنچه که شما از آن به خدا پناه برده اید، بندگی نفس است، بندگی هوی است، بندگی غیر خداست، شرک به پروردگار است. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 28/10/1377)

عید فطر ذخیره، مایه شرف، کرامت و سربلندی پیامبر صلی الله علیه و آله

عید سعید فطر را به همه شما حضار عزیز ـ نمازگزاران ـ به همه ملت ایران و به همه مسلمانان جهان تبریک عرض می کنم. عیدی که طبق دعای مأثور قنوت نماز، عرض می شود: «الّذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمّد صلی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامةً و مزیدا، عید مسلمانان و ذخیره و مایه شرف و کرامت و سربلندی پیامبر عظیم الشّأن اسلام است». (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 28/10/1377)

لزوم پیشرو و مشعل بشریت بودن جامعه اسلامی در خیرات

خصوصیت این عید و بعضی اعیاد دیگر اسلامی این است که مخصوص به مجموعه خاصی از جامعه عظیم اسلامی نیست. حقیقتاً ما مسلمین امروز باید به دنبال آن نقاطی باشیم که همه آحاد مسلمان را در شرق و غرب دنیای اسلام، از هر ملیتی، با هر نژادی، با هر زبانی و با هر فرهنگی، گرد محور توحید و کلمه متعالی اسلامی جمع کند. عید فطر از جمله این هاست. البته بعضی اعیاد دیگر هم این خصوصیت را دارند. لذا در دعای قنوت عید فطر ـ برحسب آنچه وارد شده است، مستحب می دانیم و می خوانیم ـ عرض می کنیم «الذّی جعلته للمسلمین عیدا؛ خدای متعال این روز را برای مسلمین عید قرار داده است».15

عید، یعنی سالگشتی که مایه شادی و خشنودی است. چه چیزی برای امت اسلام مایه خوشحالی است؟ نزدیک شدن به هدف های اسلامی. اسلام برای جامعه و امت اسلامی هم مثل فرد مسلمان اهدافی را تعریف و ترسیم کرده است. باید اعتراف کنیم که امروز دنیای اسلامی متأسّفانه از این هدف ها دور است. ما مسلمین عالم، ما امت اسلامی، با آنچه که اسلام برای امت اسلامی می خواهد و می پسندد، فاصله زیادی داریم.

امت اسلامی باید امروز در دنیا به برکت اسلام آن چنان باشد که مثل مشعلی راه بشریت را روشن کند؛ مثل خورشیدی بر بشریت بتابد و به آنها خیر برساند؛ آنها را گرما ببخشد، آنها را نورانیت ببخشد، به آنها حرکت ببخشد، به آنها حیات بدهد. 16 آن جامعه اسلامی که باید «یدْعُونَ إِلَی الْخَیرِ»17 باشد؛ آن جامعه اسلامی که باید پیشرو بشریت در همه خیرات باشد، این گونه است. آن جامعه اسلامی که باید پرتوی از «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ»18 را داشته باشد، با وضع فعلی جهان اسلام و امت اسلامی فاصله دارد.

البته بحمداللَّه شوق این هدف های عالی در دل های مسلمین پیدا شده است و ملت های اسلامی حرکت های خوبی را شروع کرده اند و در سراسر آفاق دنیای اسلامی، امروز بحمداللَّه ارزش های اسلامی رو به نو شدن است. برخلاف آنچه که دشمنان اسلام می خواستند که این ارزش ها را از زندگی بشر بزدایند، امروز بحمداللَّه وقتی ما در شرق و غرب دنیای اسلامی نگاه می کنیم، می بینیم که آحاد مردم به سمت احکام نورانی قرآن و ارزش های اسلامی، گرایش بیشتری پیدا کرده اند؛ لیکن باید تلاش شود. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 09/11/1376)

روز عید فطر شبیه ترین روزها به روز قیامت

صدوق رحمه الله از امام صادق علیه السلام نقل می کند: «عن ابیه عن جّده علیه السلام قال: خطب امیرالمؤمنان علی علیه السلام للنّاس یوم الفطر». یعنی امیرالمؤمنان در روز عید فطر برای مردم خطبه ایراد فرمود و در آن خطبه این طور بیان کرد: «فقال: ایها النّاس! ان یومکم هذا یوم یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المسیئون؛ ای مردم! این روز، روزی است که در آن نیکوکاران به ثواب خود می رسند و کسانی که در ماه رمضان کردار بد داشته اند، زیان می کنند و محروم می مانند».

کسانی که ماه رمضان را به عبادت و به اغتنام فرصت معنوی پرداخته اند، امروز روزی است که پاداش خود را از خداوند متعال می گیرند. پاداش روزه با اخلاص، تلاوت قرآن، قیام نیمه شب، تضرع و دعا و صدقات و احسان و همه آنچه که شما جوانان عزیز، شما مردم مؤمن و آشنای با حقایق اسلامی در ماه مبارک رمضان انجام داده اید، امروز در عالم معنا به شما تقدیم می شود.

«و هو اشبه یوم بیوم قیامتکم.» چون روز پاداش و گرفتن ثواب برای نیکوکاران و روز خسران برای بدکاران است، شبیه روز قیامت است؛ همچنان که روز قیامت هم کسانی که زندگی دنیا را به عمل نیک گذرانده اند، ثواب خواهند یافت و دل و چشم آنان به عنایت الهی روشن خواهد شد؛ اما کسانی که دنیا را به غفلت، به بدکاری، به ستمگری، به سرکشی و نافرمانی از خدای متعال، به غرق شدن در شهوات، به خودخواهی و به خودپرستی گذرانده اند، آن روز زیان خواهند کرد.

چون امیرالمؤمنان علیه السلام این تشبیه را می فرماید، بر اساس این تشبیه، این استفاده زیبا را می کند. توصیه می فرماید «فاذکروا بخروجکم من منازلکم الی مصلّاکم خروجکم من الاجداث الی ربّکم؛ از منزل که خارج شدید تا برای نماز به مصلی بیایید، زمانی را به یاد آورید که برای حضور در پیشگاه خداوند، از قبرهای خود بیرون خواهید آمد و به سوی عرصه قیامت خواهید شتافت». «واذکروا بوقوفکم فی مصلّاکم وقوفکم بین یدی ربّکم؛ با ایستادن خود در مصلی و به هنگام نمازگزاردن، آن روزی را به یاد آورید که در قیامت در پیشگاه خدای متعال خواهید ایستاد، تا مثل امروز که به شما پاداش اعمالتان را می دهند، پاداش اعمال خود را بگیرید.» «واذکروا برجوعکم الی منازلکم رجوعکم الی منازلکم فی الجنّة او النّار؛ هنگامی که به منازل خودتان برمی گردید، آن لحظه ای را در قیامت به یاد آوردید که در پیشگاه عرض الهی، از عرصه قیامت به سوی منازل خود در بهشت، یا خدای نخواسته در جهنم، خواهید رفت.»19 همان طوری که امروز، روز ثواب و روز گرفتن پاداش برای نیکوکاران، و روز خسارت و زیان برای گناهکاران است، آن روز هم در پیش است. لحظه لحظه عمر را قدر بدانید. از ساعات عمرتان برای نیکوکاری استفاده کنید. خود را به خدا نزدیک کنید. اوقات خود را به تلاش در راه خدا و مجاهدت برای او مستغرق کنید. ساعات زندگی، سال های زندگی، به سرعت برق می گذرد؛ در عرصه قیامت این لحظات را به یاد خواهید آورد. خوشا به حال نیکوکاران و بدا به حال زیانکاران. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 09/11/1376)

عید فطر، روز طهارت و پاکیزگی

در آن طوری که از مجموع آنچه مربوط به عید فطر و عید قربان است، استفاده می شود، این روز شریف، روز طهارت و تزکیه و پاکی و پاکیزگی است. در یکی از این دو سوره ای که در نماز عید خوانده می شود، می فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکی».20 یعنی آن کسی که خود را پاکیزه کند و دامان و روح و دل خود را از آلودگی ها نجات دهد، از فلاح برخوردار است. فلاح، یعنی موفقیت در میدان زندگی و رسیدن به هدف آفرینش. در سوره رکعت دوم می فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکـلـهَا»؛21 عیناً همان مضمون است. یعنی کسی که بتواند جان خود را تزکیه و پاکسازی کند، به فلاح و رستگاری دست یافته است. در هر دو سوره، صحبت از تزکیه و طهارت و پاکیزگی است.

علاوه بر اینها، در این روز، یک واجب مالی وجود دارد که عبارت از ادای زکات فطر است. زکات هم آن تعبیه مالی ای است که موجب طهارت انسان می شود: «خُذْ مِنْ أَمْوَ لِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکیهِم بِهَا.»22 گرفتن این واجب و این صدقه مالی از مردم، موجب طهارت روح و پاک سازی آنها از دنائت ها و لئامت ها و حرص و بخل و بقیه آلودگی هاست.

عزیزان، برادران و خواهران من؛ نمازگزاران عزیز! پس، روز عید فطر، روز طهارت و پاکیزگی است. ممکن است این پاکیزگی، به خاطر آن باشد که یک ماه روزه گرفته اید، ریاضت کشیده اید و خود را از آلودگی ها پاک کرده اید. ممکن است علاوه بر این، به خاطر آن باشد که در چنین روزی، با حضور در این میدان عبادت، به عبادت دسته جمعی روی آورده اید. به هرحال، مسئله این است که انسانِ مسلمان بعد از ماه رمضان در روز عید فطر، در عرصه طهارت و تزکیه است. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 21/11/1375)

ارتباط ویژه عید فطر با وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله

آنچه که از مجموع آثار مربوط به عید فطر بر می آید، این است که چنین روزی، نسبت ویژه ای با وجود مقدّس نبی اکرم حضرت محمّدبن عبداللَّه صلی الله علیه و آله دارد. در دعاهای شب عید فطر، در چند جا گفته می شود: «یا مصطفی محمّدٍ و ناصره»، «یا مصطفیاً محمّداً و ناصره»23 «ای برگزیننده محمّد صلی الله علیه و آله و ای یاری کننده او.» در دعای قنوت امروز هم بارها تکرار کردیم: «الّذی جعلته للمسلمین عیداً و لمحمّدٍ صلی الله علیه و آله ذُخْراً وَ شَرفاً و کرامتاً و مزیدا.» پس، ارتباط ویژه این روز با وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله امری معلوم و آشکار است. من عرض می کنم اگر در هر روز عید فطر، امت این بزرگوار، حرکت شایسته ای نسبت به پیشوای عظیم الشّأن و رهبر معظّمِ الهی خود انجام دهد، آن وقت، عید فطر آن چنان که خدا خواسته و مقرر شده است، یک عید نبوی و عید مصطفوی واقعی خواهد شد.

آنچه من امروز در مقابل چشم خود مشاهده می کنم و مناسب است امت مصطفوی، نسبت به پیشوای عظیم الشّأن و پیامبر برگزیده خدا، به عنوان یک هدیه عید تقدیم کند، حضور یکپارچه جمعیتی از امت مسلمان است که برای نماز عید آمده اند. جا دارد که امروز، امت سعی کند یکپارچگی، التیام، وحدت و هماهنگی و همدلی در میان خود را ـ هم چنان که نام یک امت از این همه خبر می دهد ـ برای خود حفظ کند.

امروز وظیفه این امتِ بزرگ، در مقابل پیامبر، نجات دهنده، پیشوا، معلم، امانت الهی در میان خود و محبوب ترین چهره در میان امت؛ یعنی وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله این است که عزّت و شوکت امّتِ اسلامی را با حفظ وحدت پاس بدارد. این وظیفه امروزِ امت است. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 11/12/1373)

تشابه روز عید فطر به روز قیامت

عید سعید فطر را به همه شما عزیزان نمازگزار و به همه ملت بزرگ ایران و به همه مسلمین عالم، تبریک عرض می کنم. روزی بزرگ، پس از روزها و شب هایی بسیار با عظمت است. امیرالمؤمنان علیه السلام در یکی از خطبه های روز عید فطر چنین فرمود: «ایها النّاس! ان یومکم، هذا یوم مثاب فیه المحسنون؛ ای مردم! امروز روزی است که در آن نیکوکاران پاداش و اجر خود را از خدای متعال می گیرند»؛ اجر روزه، اجر عبادات ماه رمضان، اجر امساک ها و جلوگیری ها از هوای نفس. «و یخسر فیه المبطلون؛ و کسانی که حرکت و عمل نادرست داشته اند، در چنین روزی، خسارت بدکارگی خود را خواهند یافت. امروز روز جزاست.» «و هو اشبه یوم بیوم قیامکم؛ امروز، شبیه روز قیامت است»؛ «فاذکروا بخروجکم من منازلکم الی مصلّاکم، خروجکم من الاجداث الی ربکم؛ از خانه که به طرف مصلای نماز عید فطر خارج می شوید، به یاد بیاورید هنگامی را که از قبرهای خود در روز قیامت خارج می شوید تا به طرف میدان عظیم قیامت و محل ثواب و عقاب الهی روانه گردید»؛ «واذکروا بوقوفکم فی مصلاّکم وقوفکم، بین یدی ربّکم؛ در مصلا که برای نماز می ایستید، به یاد بیاورید هنگامی را که در قیامت، در پیشگاه پروردگار ایستاده اید و برای حساب و کتاب آماده می شوید.» «واذکروا برجوعکم الی منازلکم، رجوعکم الی منازلکم فی الجنّه؛ از مصلاّ که به خانه های خود برمی گردید، به یاد بیاورید وقتی را که از عرصه قیامت به سوی منازل بهشتی خود روانه می شوید تا در آنها سکنا گزینید».

بعد فرمود: ای بندگان خدا! «انّ ادنی ما للصائمین و الصائمات»؛ کمترین پاداشی که خدای متعال برای مردان و زنان روزه دار در مثل امروز یا در مثل روز آخر ماه رمضان عطا خواهد کرد، این است که «ان ینادیهم ملک فی آخر یوم من شهر رمضان»؛ فرشته ای در آخرین روز ماه رمضان، آنها را مخاطب قرار دهد و گوید: «ابشروا عباداللَّه»؛ بشارت بر شما باد ای بندگان خدا. «فقد غفرلکم ما سلف من ذنوبکم؛ گناهان شما آمرزیده شد».

این، پاداش ماه رمضان است. به یک روزه درست، یک عمل پر مغز و یک عبادت خالصانه و مخلصانه، در آخرین دقایق ماه رمضان و آخرین ساعات آن ماه عزیز، این گونه پاداش داده می شود: «فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم؛ آمرزش گناهان گذشته، پاداش کمی نیست.» «فانظروا کیف تکونون فی ما تستأنفون»؛24 ببینید از امروز که می خواهید روزی نو را شروع کنید، چگونه شروع خواهید کرد. مبادا خیال کنید و با خود بگویید که «ما گناه کنیم، تا در ماه رمضان دیگر، آمرزیده شویم!» هیچ کس نمی داند که تا ماه رمضان دیگر زنده خواهد ماند یا نه. سال گذشته، در همین نماز عید و در همین مصلی، کسانی حضور داشتند که امسال نیستند. سال آینده هم معلوم نیست کدام از ما باشیم و کدام نباشیم. به علاوه، گناهی که از روی تجری و تعمد انجام گیرد، دل انسان را سیاه و تاریک می کند. از چنین انسانی، دیگر عبادت خالصانه، به آسانی سر نمی زند؛ تا گناه وی به خاطر آن عبادت آمرزیده شود. سعی کنید و سعی کنیم که از گناهان اجتناب نماییم و عمل صالح انجام دهیم. این است خصوصیتی که یک انسان را سعادتمند می کند. (بیانات در خطبه های نماز عید فطر، 22/12/1372)

پرهیز از غفلت در روز بزرگ عید فطر

امام مجتبی علیه السلام طبق روایتی در روز عید فطر، از راهی عبور می کرد. دید جمعیتی ایستاده اند و بازی می کنند و بی خیال و بی توجه به اهمیت این روز، با غفلتِ خودشان سرگرمند و می خندند. کنار آن جمعیت ایستاد و فرمود: «ان اللَّه جعل شهر رمضان مضماراً لخلقه؛ خداوند، ماه رمضان را میدان مسابقه ای برای بندگانش قرار داده است.» «فَیسْتَبِقُونَ فِیهِ بِطٰاعَتِهِ اِلیٰ مَرْضٰاتِهِ» که در این میدان مسابقه، به وسیله اطاعت او، به سوی رضایت او با یکدیگر مسابقه بگذارند و از یکدیگر پیشی گیرند. «فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفٰازُوا.» در این ماه رمضانی که گذشت، عده ای توانستند پیشی بگیرند و از دیگران جلو بیفتند؛ و اینها پیروز و موفّق شدند. «قصّر آخرون فخابوا.» اما عده دیگری، در همین ماه رمضان کوتاهی کردند. آنها نتوانستند خود را به درگاه رحمت الهی برسانند، و مأیوس و نومید شدند. «فَالْعَجَبُ کلُّ الْعَجَبِ مِنْ ضٰاحِک لاٰعِبٍ فِی الْیوْمِ اَلّذِی یثٰابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یخْسَرُ فِیهِ الْمُبْطِلُونَ.» فرمود: تعجّب است از کسانی که بی خیال می خندند و به لعب مشغول می شوند. در آن روزی که نیکوکاران خرمن های ثواب را می چینند و می برند و محرومان، خسارت خود را تحویل می گیرند؛ خسارت های آنان دامن گیرشان می شود. روز بزرگی است. مثل روز قیامت است. در این روز، کسانی که در ماه رمضان توانسته اند رضای الهی را به دست آورند، پاداش خود را از خدای متعال خواهند گرفت. امروز روزی نیست که انسان بتواند در آن، به غفلت سرکند. سپس در ادامه فرمود: «لَوْ کشِفَ الْغِطٰاءُ لَعَلِمُوا أَنَّ الْمُحْسِنَ مَشْغُولٌ بِأْحْسٰانِهِ، وَ الْمُسِی ءَ مَشْغُولٌ بِاِساٰئَتِهِ.»25 اگر چشم بصیرت، نافذ می شد و پرده حجاب مادی از مقابل چشم های ما کنار می رفت، می دیدیم که نیکان مشغول جمع آوری پاداش خودند و به برداشتن ثواب، مشغول و سرگرمند؛ چنان که بَدان سرگرم به نتایج کوتاهی های خودشان هستند. (خطبه های نماز عید فطر، 04/01/1372)

مایه کرامت، افزایش نام و گسترش دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله بودن روز عید فطر

روز عید فطر، همان روز بزرگ و عظیمی است که شما در نماز این عید، خدا را به آن روز قسم می دهید: «أَسْئَلُک بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ.» این روز برای مسلمانان عید است و برای پیامبر «ذُخْرَاً وَ شَرَفَاً وَ کرَامَةً وَ مَزیداً.» در طول تاریخ، این روز ذخیره پیامبر خدا و مایه شرف و کرامت و افزایش نام و گسترش دعوت او بوده است.

در روز عید، مسلمانان باید به خود بنگرند و ببینند که از ضیافت الهی در ماه مبارک رمضان، چه استفاده و بهره یی برده اند. ماه رمضان، ماه خودسازی و تقواست. آیا با روزه و با عبادات در آن ماه شریف، توانسته ایم بر خودمان چیزی اضافه کنیم و خویش را بسازیم، یا نه؟ امروز به این حساب رسیدگی کنید، و اگر دیدید که در ماه رمضان دستاوردی پیدا کرده اید، سعی کنید آن را در طول سال حفظ کنید. (خطبه های نماز عید فطر، ۱۳۶۹/۰۲/۰۷)
دعوت امیرمؤمنان علیه السلام به توبه و ارتباط با خدا در عید فطر

امیرالمؤمنان علیه السلام در خطبه نماز عید فطر، خطاب به مردم مسلمان می فرمود: «افلا تائب من خطیئته قبل یوم منیته»؛26 یعنی آیا کسی نیست که قبل از مرگ و فرا رسیدن میعاد ناگزیر همه انسان ها، از خطاها و گناهان خود در نزد پروردگار توبه کند؟ «الا عامل لنفسه قبل یوم بؤسه و فقره»؛27 آیا کسی نیست که قبل از فرا رسیدن روز تنگدستی ـ آن روزی که انسان هیچ وسیله ای جز رحمت خدا و اعمالی که از پیش فرستاده باشد، ندارد ـ عمل بکند؟ یعنی امیرالمؤمنان علیه السلام در روز عید و شادمانی، مردم را به توبه و انابه و تصمیم به عمل و ارتباط با خدا گره می زند. (همان، 07/02/1369)

ادامه »

از مهمانی آمده ای، مسافری، تازه رسیده ای؛ آمده ای رهاتر از همیشه.

می دانم این بار خستگی سفر را برای جاده ها گذاشته ای.

شک نکنم از بهشت آمده ای؟

چقدر عطر نفست آکنده از عطر شب بوهاست!

حرف هایت چقدر بوی گل محمدی می دهد!

«الله اکبر» چقدر به خدای بزرگ وصف ناشدنی نزدیک شده ای.

آسمان با نفس های تو تاب می خورد.

در تو صمیمیت بهار را می توان دید. خیابان ها را پرنده می شوی تا بر مأذنه مصلا، صدای مؤذن را که می گوید: «الله اکبر و لله الحمد…» لبیک گفته باشی.

قدم تند می کنی تنفس عشق را، چون رودی که دریا دیده باشد.

در سیل خروشان آدم هایی که عشق را بر پیشانی شان نوشته اند و فرشته هایی که به پذیرایی شان آمده اند، گم می شوی.

جریان می یابی تا دریا شوی، تا بی کران شوی، تا… .

از سر انگشتان قنوتت میخک می ریزد و کبوترها بر شانه هایت آشیان می کنند. فرشته ها اقتدا می کنندت و ابرها روی سرت سایه می کشند.

خدا به تو سلام می کند.

سلام نمازت را که می دهی، با هم سفرانت که مصاحفه می کنی، فرشته های مقرب، دستان زلالت را می فشارند و عطر نفس هایت را در آغوش می کشند.

لبخندت، عطر تازه مسلمانی یاسر را می دهد.

نسیم پاییز از پیراهنت پر می گیرد. پلک که می زنی، آفتاب از خنکای حرکت مژگانت تبسمی دل پذیر می کند.

خسته نباشی تازه از سفر رسیده! آسوده نفس بکش که هوا را پر کنی از عطر میهمانی خداوند. بی آنکه رفته باشی، پلک بستی و محرم شدی، محرم شدی، بی آنکه احرام کنی. محرم شدی، نزدیک شدی به خدا؛ نزدیک تر از خودت.

گرد پایت را بتکان بر چشم هایمان تا با چشم دل ببینیم درختان و ابر و باد و آب و آفتاب و تمام پرنده هایی را که با تو سجده شکر می گزارند، تمام سنگ هایی را که تسبیح می کنند و کوه هایی را که ذکر می گویند و چله نشینی می کنند. تا بشنویم بوی پیراهن خیس تمام گلدان هایی را که از عطر تلاوت قرآنت، تمام شب تا سحر را اشک می ریخته اند.

صدای پایت، صدای بال فرشته ها را می دهد که به پیشواز تو و هم سفرانت می آیند؛ می آیند تا در زلال دریای وجودتان تن بشویند.

می آیند تا با نسیم، خنکای نفس هایتان را در سراسر جهان بپراکنند.

می آیند تا در عید سعید فطر، حیران بمانند رستگاری شما را.

ادامه »

1. واژه عيد، در اصل از فعل عاد (عود) يعود اشتقاق يافته است و معانى مختلفى براى آن ذكر كرده‏اند، از جمله: «خوى گرفته‏»، «هر چه باز آيد از اندوه و بيمارى و غم و انديشه و مانند آن‏»، «روز فراهم آمدن قوم‏»، «هر روز كه در آن، انجمن يا تذكار فضيلت‏مند يا حادثه بزرگى باشد»، گويند از آن رو به اين نام خوانده شده است كه هر سال شادى نوينى باز آرد. (2)

ابن منظور در لسان العرب گفته است كه برخى بر آن هستند كه اصل واژه عيد از «عادة‏» است، زيرا آنان (قوم)، به جمع آمدن در آن روز، عادت كرده‏اند. (3)

چنانكه گفته شده است: «القلب يعتاده من حبها عيد.»
و نيز يزيد بن حكم ثقفى در ستايش سليمان بن عبد الملك گفته است:
امسى باسماء هذا القلب معمودا
اذا اقول صحا يعتاده عيدا (4)

به گفته ازهرى: عيد در نزد عرب، زمانى است كه در آن شاديها يا اندوه‏ها، باز مى‏گردد و تكرار مى‏شود. ابن اعرابى آن را منحصر به شادي‏ها دانسته است. (5)

واژه عيد تنها يكبار در قرآن به كار رفته است:
«اللهم ربنا انزل علينا مائدة من السماء تكون لنا عيدا لاولنا و آخرنا و آية منك‏» (6)

در تفسير نمونه ذيل اين آيه گفته شده است: «عيد در لغت از ماده عود به معنى بازگشت است، و لذا به روزهايى كه مشكلات قوم و جمعيتى برطرف مى‏شود و بازگشت به پيروزي‏ها و راحتي‏هاى نخستين مى‏كند عيد گفته مى‏شود، و در اعياد اسلامى به مناسبت اينكه در پرتو اطاعت يك ماه مبارك رمضان و يا انجام فريضه بزرگ حج، صفا و پاكى فطرى نخستين به روح و جان باز مى‏گردد، و آلودگي‏هايى كه بر خلاف فطرت است، از ميان مى‏رود، عيد گفته شده است. و از آنجا كه روز نزول مائده نيز، روز بازگشت‏به پيروزى و پاكى و ايمان به خدا بوده است، حضرت مسيح(ع) آن را عيد ناميده است. همان طور كه در روايات وارد شده، نزول مائده در روز يكشنبه بوده و شايد يكى از علل احترام روز يكشنبه در نظر مسيحيان نيز همين بوده است.

روايتى كه از على(ع) نقل شده: «و كل يوم لا يعصى الله فيه فهو يوم عيد» هر روز كه در آن معصيت‏خدا نشود، روز عيد است، نيز اشاره به همين موضوع دارد، زيرا روز ترك گناه، روز پيروزى و پاكى و بازگشت‏به فطرت نخستين است. (7)

از«سويد بن غفله‏» نقل شده است: در روز عيد بر امير المؤمنين على(ع) وارد شدم و ديدم كه نزد او نان گندم و خطيفه (8) و ملبنة (9) است; پس به آن حضرت عرض كردم: روز عيد و خطيفه؟!.

آن حضرت فرمود: «انما هذا عيد من غفر له‏» اين عيد كسى است كه آمرزيده شده است. (10)

و نيز در يكى از اعياد، آن حضرت فرمود:
«انما هو عيد لمن قبل الله صيامه، و شكر قيامه، و كل يوم لا يعصى الله فيه فهو يوم عيد» امروز تنها عيد كسى است كه خداوند روزه‏اش را پذيرفته و عبادتش را سپاس گزارده است; هر روزى كه خداوند مورد نافرمانى قرار نگيرد، عيد راستين است.

در روايات اسلامى براى اعياد - بويژه اعياد مذهبى، از جمله عيد فطر - آداب و رسوم خاصى مقدر شده; در حديثى از معصوم(ع) آمده است:
«زينوا اعيادكم بالتكبير»عيدهاى خودتان را با تكبير زينت‏بخشيد.

«زينوا العيدين بالتهليل و التكبير و التحميد و التقديس‏» عيد فطر و قربان را با گفتن ذكر لا اله الا الله، الله اكبر، الحمد لله و سبحان الله، زينت‏بخشيد. پ

2. عيد فطر يكى از دو عيد بزرگ اسلامى است كه درباره آن احاديث و روايات بيشمارى وارد شده است. مسلمانان روزه‏ دار كه ماه رمضان را به روزه گذرانده و از خوردن و آشاميدن و بسيارى از كارهاى مباح ديگر امتناع ورزيده‏اند، اكنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستين روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مى‏طلبند; اجر و پاداشى كه خود خداوند به آنان وعده داده است.

اميرالمؤمنين(ع) در يكى از اعياد فطر خطبه‏اى خوانده‏اند و در آن مؤمنان را بشارت و مبطلان را بيم داده‏اند:
خطب اميرالمؤمنين على بن ابى طالب(ع) يوم الفطر فقال: «ايها الناس! ان يومكم هذا يوم يثاب فيه المحسنون و يخسر فيه المبطلون و هو يوم اشبه بيوم قيامكم، فاذكروا بخروجكم من منازلكم الى مصلاكم خروجكم من الاجداث الى ربكم و اذكروا بوقوفكم في مصلاكم وقوفكم بين يدى ربكم، و اذكروا برجوعكم الى منازلكم رجوعكم الى منازلكم في الجنة.

عباد الله! ان ادنى ما للصائمين و الصائمات ان يناديهم ملك في آخر يوم من شهر رمضان ابشروا عباد الله فقد غفر لكم ما سلف من ذنوبكم فانظروا كيف تكونون فيما تستانفون.» (11)

اى مردم! اين روز شما روزى است كه نيكوكاران در آن پاداش مى‏گيرند و زيانكاران و تبهكاران در آن مايوس و نااميد مى‏گردند و اين شباهتى زياد به روز قيامت دارد. پس با خروج از منازل و رهسپارى به سوى جايگاه نماز عيد، خروجتان را از قبر و رفتنتان را به سوى پروردگار به ياد آوريد، و با ايستادن در جايگاه نماز، ايستادن در برابر پروردگارتان را ياد كنيد، و با بازگشت‏به سوى منازل خود، بازگشتتان به سوى منازلتان در بهشت برين را متذكر شويد. اى بندگان خدا. كمترين چيزى كه به زنان و مردان روزه‏دار داده مى‏شود، اين است كه فرشته‏اى در آخرين روز ماه رمضان به آنان ندا مى‏دهد و مى‏گويد: هان! بشارتتان باد، اى بندگان خدا كه گناهان گذشته‏تان آمرزيده شد! پس به فكر آينده خويش باشيد كه چگونه بقيه ايام را بگذرانيد؟

عارف وارسته، «ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى‏» درباره عيد فطر آورده است: «عيد فطر روزى است كه خداوند آن را از ميان ديگر روزها برگزيده است و مخصوص هديه بخشيدن و جايزه دادن به بندگان خويش ساخته است. خداوند به آنان اجازه داده است تا در اين روز نزد حضرتش گرد آيند و بر خوان كرم او بنشينند و ادب بندگى به جاى آرند; چشم اميد به درگاه او دوزند و از خطاهاى خويش پوزش خواهند; نيازهاى خويش به نزد او آرند و آرزوهاى خويش از او خواهند. و نيز آنان را وعده و مژده داده است كه هر نيازى به او آرند، برآورد و بيش از آنچه چشم دارند به آنان ببخشد، از مهربانى و بنده‏نوازى، بخشايش و كارسازى در حق آنان روا دارد كه گمان نيز نمى‏برند.» (12)

روز اول ماه شوال را بدين سبب عيد فطر خوانده‏اند كه در اين روز، امر امساك و صوم از خوردن و آشاميدن برداشته شد و رخصت داده شد كه مؤمنان در روز افطار كنند و روزه خود را بشكنند. فطر و فطر و فطور به معناى خوردن و آشاميدن است و گفته شده است كه به معناى آغاز خوردن و آشاميدن نيز هست. به همين دليل است كه پس از اتمام روز و هنگام مغرب شرعى در روزهاى ماه رمضان، انسان افطار مى‏كند، يعنى اجازه خوردن، پس از امساك از خوردن به او داده مى‏شود.

عيد فطر داراى اعمال و عباداتى است كه در روايات معصومين(ع) به آنها پرداخته شده و ادعيه خاصى نيز درباره آن آمده است.
از سخنان معصومين(ع) چنين استفاده مى‏شود كه روز عيد فطر، روز گرفتن مزد است، و لذا در اين روز مستحب است كه انسان بسيار دعا كند و به ياد خدا باشد و روز خود را به بطالت و تنبلى نگذراند و خير دنيا و آخرت را بطلبد.

در قنوت نماز عيد مى‏خوانيم:
«… اسئلك بحق هذا اليوم الذي جعلته للمسلمين عيدا و لمحمد صلى الله عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامة و مزيدا ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تدخلنى في كل خير ادخلت فيه محمدا و آل محمد و ان تخرجنى من كل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد، صلواتك عليه و عليهم اللهم انى اسالك خير ما سئلك عبادك الصالحون و اعوذ بك مما استعاذ منه عبادك المخلصون‏».
بارالها! به حق اين روز كه آن را براى مسلمانان عيد و براى محمد(ص) ذخيره و شرافت و كرامت و فضيلت قرار داد، از تو مى‏خواهم كه بر محمد و آل محمد درود بفرستى و مرا در هر خيرى وارد كنى كه محمد و آل محمد را در آن وارد كردى! و از هر سوء و بدى كه محمد و آل محمد را از آن خارج ساختى خارج كن! درود و صلوات تو بر او و آنها! خداوندا، از تو مى‏طلبم آنچه بندگان شايسته‏ات از تو خواستند و به تو پناه مى‏برم از آنچه بندگان خالصت‏به تو پناه بردند.

در صحيفه سجاديه نيز دعايى از امام سجاد(ع) به مناسب وداع ماه مبارك رمضان و استقبال عيد سعيد فطر وارد شده است:
«اللهم صل على محمد و آله و اجبر مصيبتنا بشهرنا و بارك لنا في يوم عيدنا و فطرنا و اجعله من خير يوم مر علينا، اجلبه لعفو و امحاه لذنب و اغفر لنا ما خفى من ذنوبنا و ما علن… اللهم انا نتوب اليك في يوم فطرنا الذي جعلته للمؤمنين عيدا و سرورا و لاهل ملتك مجمعا و محتشدا، من كل ذنب اذنبناه او سوء اسلفناه او خاطر شر اضمرناه توبة من لا ينطوى على رجوع الى ذنب و لا يعود بعدها في خطيئة.»

پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و مصيبت ما را در اين ماه جبران كن و روز فطر را بر ما عيدى مبارك و خجسته بگردان و آن را از بهترين روزهايى قرار ده كه بر ما گذشته است: كه در اين روز بيشتر ما را مورد عفو قرار دهى و گناهانمان را بشويى و بر ما ببخشايى گناهانى را كه در پنهان و آشكارا انجام داديم… خداوندا! در اين روز عيد فطر، كه براى مؤمنان روز عيد و خوشحالى و براى مسلمانان روز اجتماع و گردهمايى است، از هر گناهى كه مرتكب شده‏ايم و هر كار بدى كه كرده‏ايم و هر نيت ناشايسته‏اى كه در ضميرمان نقش بسته است‏به سوى تو باز مى‏گرديم و توبه مى‏كنيم، توبه‏اى كه در آن بازگشت‏به گناه هرگز نباشد و بازگشتى كه در آن هرگز روى آوردن به معصيت نباشد.

بارالها! اين عيد را بر تمام مؤمنان مبارك گردان و در اين روز، ما را توفيق بازگشت به سوى خود و توبه از گناهان عطا فرما. (13)

ویژگی‏های عید فطر از زبان مولا
اميرالمؤمنين(ع) در خطبه عيد فطر مى‏فرمايد:
«الا و ان المضمار اليوم و السباق غدا الا و ان السبقة الجنة و الغاية النار». (14)
دنيا محل مسابقه است و آخرت زمان اجر گرفتن، بهشت جايزه برندگان اين مسابقه و جهنم جزاى بازندگان است. در روايتى از فرزند گراميش چنين آمده است:
«مر الحسن(ع) فى يوم فطر بقوم يلعبون و يضحكون فوقف على رؤوسهم، فقال: ان الله جعل شهر رمضان مضمارا لخلقه، فيستبقون فيه بطاعته الى مرضاته، فسبق قوم ففازوا، و قصر آخرون فخابوا، فالعجب كل العجب من ضاحك لاعب في اليوم الذي يثاب فيه المحسنون و يخسر فيه المبطلون و ايم الله لو كشف الغطاء لعلموا ان المحسن مشغول باحسانه و المسى‏ء مشغول باسائته. ثم مضى‏». (15)

در اين حديث، امام حسن(ع) انجام اعمال عبادى در ماه مبارك رمضان را، تشبيه به مسابقه بين افراد نموده ‏اند و عيد فطر را زمان اخذ جوايز برندگان آن مى‏دانند. لذا حضرت على(ع) در ويژگى‏هاى عيد فطر مى‏فرمايند:

1- روزى كه نيكوكاران ثواب مى‏برند.
«هذا يوم يثاب فيه المحسنون‏».

2- روزى كه گنهكاران زيان مى‏بينند.
«و خسر فيه المبطلون‏»

3- شبيه‏ترين روز به روز قيامت است.
«اشبه بيوم قيامكم‏».
چون در قيامت عده‏اى كه زيان‏کارند، تأسف مى‏خورند و غضبناك مى‏گردند و عده‏اى كه نيكوكارند رستگار و متنعم به نعمت‏هاى الهى مى‏شوند.

4- روز عبرت گرفتن.
«فاذكروا بخروجكم‏»

وقتى از منازلتان براى خواندن نماز عيد خارج مى‏شويد، به ياد آوريد زمانى را كه از منزل بدن خود خارج خواهيد شد و سوى خداى خود خواهيد رفت.
«من الاجداث الى ربكم‏»

وقتى در جايگاه نماز خود مى‏ايستيد به ياد آوريد زمانى را كه در محضر عدل الهى مى‏ايستيد و از شما حسابرسى مى‏كنند.
«و اذكروا وقوفكم بين يدى ربكم‏»

وقتى از نماز به منازلتان بر مى‏گرديد به ياد آوريد زمانى را كه به منازل خود در بهشت‏خواهيد رفت.
«و اذكروا منازلكم فى الجنة‏»

5- روز بشارت غفران و بخشش الهى.
«ابشروا عباد الله فقد غفر لكم ما سلف من ذنوبكم‏».

ادامه »

آمديم از سفر دور و دراز رمضان
پي نبرديم به زيبايي راز رمضان
هر چه جان بود سپرديم به آواز خدا
هر چه دل بود شكستيم به ساز رمضان
سر به آيينه «الغوث» زدم در شب قدر
آب شد زمزمه راز و نياز رمضان
ديدم اين «قدر» همان آينه «خلّصنا»ست
ديدم آيينه‌ام از سوز و گداز رمضان
بيش از اين ناز نخواهيم كشيد از دنيا
بعد از اين دست من و دامن ناز رمضان
نكند چشم ببندم به سحرهاي سلوك
نكند بسته شود ديده باز رمضان
صبح با باده شعبان و رجب آمده بود
آن كه ديروز مرا داد جواز رمضان
شام آخر شد و با گريه نشستم به وداع
خواب ديدم نرسيدم به نماز رمضان

ادامه »