سه ویژگی بعثت پیامبر خاتم در قرآن
بعثت پیامبر خاتم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) یکی از بزرگترین نعمت‌های الهی است. نعمتی که مردم را از جهالت و گمراهی به سوی هدایت و معرفت دعوت می‌کند. در این میان مؤمنان قدر این دعوت را دانستند و از این نعمت خدا غفلت نکردند. نعمتی که سراسر نور و معرفت بود و با آیه «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ[نبأ/۱] بخوان به نام پروردگارت كه بيافريد.» شروع شد. در این آیه و آیات بعد به خوبی می‌توان توجه اسلام به علم و معرفت را دید. این معرفت بخشی، جهانی بود و می‌بایست تا روز قیامت ادامه‌دار باشد. برای ادامه آن، خداوند تبعیت از امامان و جانشینان پیامبر خاتم را مزد نبوت ذکر کرد و در آیه ۲۳ سوره شوری فرمود: «قُل لَّا أَسَْلُكمُْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فىِ الْقُرْبىَ؛ بگو: درباره رسالت خويش از شما مزدى نمى خواهم جز آن كه به نزديكانم مودّت داشته باشيد.»
یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین رویدادهای جهان خلقت، بعثت حضرت محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. رخدادی که سرانجام روشن دنیوی و اُخروی را در تبعیت از خود معرفی کرده و ادامه آن را با مکتب امامت، تا روز قیامت برنامه ریزی کرد. در این مطلب به بررسی سه ویژگی بعثت پیامبر خاتم در قرآن می‌پردازیم.
۱- بزرگترین نعمت الهی
خداوند بعثت حضرت محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را نعمتی بسیار بزرگ و با ارزش معرفی کرده و درباره آن فرموده است: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ[آل عمران/۱۶۴]به يقين خدا بر مؤمنان منت نهاد[كه] پيامبرى از خودشان در ميان آنان برانگيخت تا آيات خود را بر ايشان بخواند و پاكشان کند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد قطعاً پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند.» این آیه همچنانکه مشاهده می‌شود، بعثت حضرت محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را منّتی از جانب خداوند بر مؤمنان دانسته و گمراهی مردم را قبل از بعثت ایشان یادآور شده است.
البته منّت درباره خدا و آن هم در زبان و بیان عربی با آن پیش زمینه‌هایی که ما در ذهن داریم؛ متفاوت است. منّت در زبان عربی از«من» به معنای سنگهای بزرگ اندازه‌گیری و وزن کشی گرفته شده است.[۱] با توجه به این ریشه‌یابی کلمه منت است که از “منّ” برای نعمت‌های بزرگ و گرانبها کاربرد یافته است و خداوند در این آیه مومنان را که از این نعمت بیشترین بهره را بردند مورد خطاب قرار داده تا این نعمت را فراموش نکنند و ارزش آن را همواره به یاد داشته باشند؛ و گرنه نعمت بعثت پیامبر، جهانی است.[۲] پس باید عبارت” به معنای نعمت دادن خدا بدانیم؛ همچنانکه در تفسیر آن آمده است: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ: أنعم اللّه[۳] خدا منت گذاشت یعنی نعمت بخشید.»
این آیه، علاوه بر آنکه بعثت را نعمتی بزرگ معرفی کرده، پیامبر خاتم را فردی از بین خود مردم دانسته و برنامه‌ای سه گانه برای بعثت ایشان معرفی کرده است: «خواندن آيات پروردگار بر آنها و آشنا ساختن گوشها و افكار با اين آيات»، «تعليم، يعنى وارد ساختن اين حقايق در درون جان آنها» و«تزکیه و نهادینه سازی صفات خوب در رفتار و کردار یا همان تربیت». در این آیه، تزکیه پیش از تعلیم ذکر شده به این دلیل که تزکیه یعنی زدودن دل از زنگارها و آلودگی‌ها و تا این مرحله عملی نشود؛ تعالیم در دل نخواهد نشست؛ پس ابتدا تزکیه بیان شده است.[۴] اما درباره رسول خدا، چون قلب مبارک ایشان از هرگونه شرک و خرافات دور بوده، تزکیه برایش معنا نداشته و از همان ابتدا با دلی صاف و پاک، در محضر الهی درس‌آموزی کرده است.
۲- شروع رسالت با دستور به خواندن
ابتدای بعثت پیامبر با دستور به تعلیم و آموزش بود. خداوند در اولین آیاتی که بر حضرت نازل شد؛ فرمود: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ الَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الْانسَانَ مَا لَمْ يَعْلَم الَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الْانسَانَ مَا لَمْ يَعْلَم[نبأ/ ۵-۱] بخوان به نام پروردگارت كه بيافريد. آدمى را از لخته خونى بيافريد. بخوان، و پروردگار تو ارجمندترين است. خدايى كه به وسيله قلم آموزش داد، به آدمى آنچه را كه نمی‌دانست بياموخت.» این آیات به خوبی جایگاه علم و معرفت افزایی را در آیین اسلام روشن کرده و ارزش آن را نمایان می‌کند. در این آیات، خداوند مقام آموزش دادن انسان‌ها را، مقامی الهی معرفی کرده که باز به ارزش علم آموزی اشاره دارد.
نزول این آیات و توجه به علم، آن هم در دوران جهالت اعراب را، می‌بایست شاهدی بر هدف والای پیامبر بدانیم؛ پیامبری که برای تعلیم و تزکیه مبعوث شده و هدفش تربیت مردم تا روز قیامت است. فقط یک نکته باقی می‌ماند و آن هم مدل ادامه‌دار بودن این تربیت همگانی پس از وفات رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است.
۳- مزد نخواستن انبیاء و پاداشی ویژه برای پیامبر(ص)
تمام پیامبران الهی از قوم خویش، برای انجام رسالت و نبوت مزدی طلب نکردند. برای مثال، حضرت نوح، حضرت هود، حضرت صالح، حضرت لوط و حضرت شعیب(علیهم‌السلام) به شهادت قرآن، همگی به قوم خود گفته بودند: «وَ مَا أَسْئلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِىَ إِلَّا عَلىَ رَبِّ الْعَالَمِين[شعراء/۱۸۰و۱۶۴، ۱۴۵، ۱۲۷، ۱۰۹] من از شما در برابر هدايت خود مزدى نمى طلبم. مزد من تنها بر عهده پروردگار جهانيان است.» در اصل این جمله برای آن است که به مردم بفهمانند آنها به مزد دنيوى طمع ندارند و منظور آنها به جز خيرخواهى چیز دیگری نیست و رسالت آنها تماماً به خير خود مردم است[۵].
از آنجا که با تبعیت از آن پیامبران، خیر و هدایت مردم فراهم بود، نیاز به هیچ اجر و پاداشی نبود؛ ولی پیامبر خاتم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) که رسالتش جهانی بود که می‌بایست تا روز قیامت ادامه داشته باشد؛ از طرف خداوند مأمور شد تا مزد رسالت و بعثت خویش را اینگونه مطرح کند: «قُل لَّا أَسَْلُكمُْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فىِ الْقُرْبىَ[شوری/۲۳] بگو: درباره رسالت خويش از شما مزدى نمى خواهم جز آن كه به نزديكانم مودّت داشته باشيد. » پس خداوند محبت و مودت نسبت به نزدیکان پیامبر را سبب تکمیل شدن خیر و هدایت دانسته و از این جهت آن را اجر و مزد رسالت مطرح کرده است.
از امام باقر(علیه‌السلام) درباره تفسیر و معرفی ” الْقُرْبىَ” سؤال شد و حضرت فرمودند: «هِيَ وَ اللَّهِ فَرِيضَةٌ مِنَ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ لِمُحَمَّدٍ فِي أَهْلِ بَيْتِه[۶] آن به خدا قسم واجب است از طرف خداوند بر بندگان برای محمد درباره اهل بیتش» و در جایی دیگر فرمودند: «هُمُ الْأَئِمَّةُ الَّذِينَ لَا يَأْكُلُونَ الصَّدَقَةَ وَ لَا تَحِلُّ لَهُم[۷] آنها امامان هستند که زکات نمی‌خورند و بر آنان حلال نشده است.»
کلام پایانی
راه و رسم پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) راه ارزش نهادن بر معرفت، علم و دانش بود که با بعثت پیامبر به عنوان نعمت بزرگی بر بشریت اهدا شد. از این میان تنها مؤمنان که ارزش این رسالت را دانستند و آن را با مودت به اهل بیت(علیهم‌السلام) ادامه دادند؛ خود را می‌توانند تابعان راستین خاتم المرسلین به شمار آیند.
صفحات: 1· 2
آخرین نظرات